Dền gai, còn được gọi là Thích hiện, Giền hoang, Phjăc hôm nam (Tày), La rum giê la (Bana), là một loại thảo mọc hàng năm thuộc họ Rau dền. Với tên khoa học Amaranthus spinosus L., cây Dền gai mang lại nhiều công dụng quý giá. Ngoài việc trị mụn nhọt, thận hư, lậu, lỵ, giải nhiệt, giảm đau, lợi tiểu và điều kinh, cây Dền gai còn có thể được sử dụng làm cả cây.
Mô tả cây Dền gai
- Cây Dền gai là một loại thảo hàng năm, cao khoảng 0,30-0,70m. Cây có phân cành nhiều và không lông. Lá mọc rời rạc, có hình dạng thuôn dài với cuống dài có cánh. Gốc lá có 2 gai dài 3-15mm và mặt trên của phiến lá có màu xanh dợt. Hoa mọc thành xim và được sắp xếp sít nhau ở kẽ lá thành những bông dài. Các lá bắc giống như gai có chiều dài khoảng 7-8mm. Quả của cây có hình dạng trứng nhọn một đầu và có hạt đen óng ánh.
- Mùa hoa quả của cây Dền gai là từ tháng 9 đến tháng 10.
Phân bố sinh thái của cây Dền gai
- Cây Dền gai là loài cây từ vùng nhiệt đới châu Á đã trở thành liên nhiệt đới. Cây thường mọc dại ở bãi hoang và ven đường quanh nhà.
- Cây Dền gai thường mọc trên đất ẩm ở bãi sông, ruộng cao bỏ hoang và ven đường đi. Cây con mọc từ hạt xuất hiện từ cuối mùa xuân đến suốt mùa hè. Cây sinh trưởng phát triển nhanh và rụng lá khoảng giữa mùa thu. Cây Dền gai có nhiều hoa quả và hạt giống. Ở một số nơi trên các bãi sông, cây mọc rất phổ biến, gần như chiếm toàn bộ diện tích hàng ngàn mét vuông. Ngọn và lá non của cây là thức ăn cho gia súc. Tuy nhiên, do có nhiều gai, cây Dền gai thường gây khó khăn trong quá trình canh tác và thường bị loại trừ.
Công dụng và thành phần của cây Dền gai
- Rễ và lá của cây Dền gai được sử dụng làm thuốc. Cả rễ và lá có thể thu hái quanh năm. Trước khi sử dụng, cần rửa sạch và thái nhỏ, sau đó phơi khô hoặc đốt thành tro để dùng dần.
- Rễ cây Dền gai chứa spinasterol và toàn cây chứa sterol. Phần trên mặt đất của cây chứa rutin 1,9%.
Tác dụng dược lý của cây Dền gai
- Cây Dền gai có hoạt tính kích thích thực bào và nước cao của cây có tác dụng diệt nấm đối với nấm Cercospora cruenta gây bệnh ở cây.
- Theo Đông y, rau dền có vị ngọt nhạt, tính lạnh, không độc, có tác dụng thanh nhiệt, trừ thấp, thu liễm ngừng tả, và có thể chữa được nhiều bệnh như táo bón, bệnh phụ sản, khớp xương sưng đau, phù thũng, bệnh về thận, chữa lỵ và làm thuốc điều kinh… Dân gian thường sử dụng cả thân, lá, rễ và hạt của cây Dền gai để chế biến thành thuốc. Phần cây trên mặt đất được dùng làm thuốc chữa bỏng, đắp tiêu viêm mụn nhọt. Lá có tính lợn đờm và được sử dụng để chữa ho và các bệnh về đường hô hấp. Hạt cũng có thể được sử dụng như hạt cây Mào gà để băng bó chỗ gãy, trật đả ứ huyết. Ngoài ra, người dân còn sử dụng hạt và rễ để chữa bệnh đau tim.
Một số đơn thuốc từ cây Dền gai
- Trật đả, ứ huyết: Dùng cành lá hoặc toàn cây nấu nước uống, mỗi ngày 10-15g; hoặc dùng tro uống với nước chín hoặc nước trà, mỗi lần 8-12g.
- Lậu: Dùng 5-6 rễ non nhai như nhai trầu trong một ngày liên tục trong vòng một tuần lễ thì đỡ.
- Lỵ vi khuẩn và viêm ruột nhiệt tả: Dùng 160g lá tươi hoặc 80g lá khô sắc uống; hoặc phối hợp với cây Mã đề, bằng nửa lượng Dền gai, cùng sắc uống.
- Mụn nhọt chưa vỡ: Rễ rau Dền gai rửa sạch, giã nhuyễn, đắp lên mụn nhọt 2-3 tiếng, thay băng. Đắp 2-3 lần mỗi ngày, có tác dụng làm mủ nhanh vỡ.
- Ho có đờm: Dùng thân, lá cây Dền gai 50g, cam thảo đất 16g, lá bồng bồng 20g, kim ngân hoa 20g. Rửa sạch tất cả các vị thuốc, cho vào ấm đổ 500ml nước sắc còn 250ml, chia 2-3 lần uống. Dùng liền trong 5 ngày. Hoặc dùng thân, lá cây Dền gai 50g, cam thảo đất 16g, lá húng chanh 16g, vỏ rễ dâu tằm 16g. Rửa sạch tất cả các vị thuốc, cho vào ấm đổ 500ml nước sắc còn 250ml, chia 2-3 lần uống. Dùng liền trong 5 ngày.
- Viêm họng, đau họng: Thân, lá cây Dền gai (lượng vừa đủ), thêm một ít muối hạt, và 1-3 lát gừng tươi. Nhai nát tất cả và nuốt nước dần. Nhai và ngậm 1-2 lần trong ngày, cho đến khi đau họng đỡ.
- Hỗ trợ điều trị sỏi thận: Rễ rau Dền gai (sao vàng), vỏ quả bí đao 20g, kim tiền thảo, mã đề, rễ thiên lý, rễ cỏ tranh, đậu đen (sao thơm) mỗi thứ 12g. Rửa sạch tất cả các vị thuốc, cho vào ấm đổ 500ml nước sắc còn 250ml, chia 2-3 lần uống. Dùng 10 ngày cho một liệu trình.
- Bỏng nhẹ: Thân, lá cây Dền gai rửa sạch, giã nhuyễn, đắp lên vết bỏng.
- Chữa kinh nguyệt không đều: Rau Dền gai 15g, bạc thau 20g. Rửa sạch tất cả các vị thuốc, cho vào ấm đổ 450ml nước sắc còn 200ml, chia 2-3 lần uống. Dùng liền trong 10 ngày.
- Chữa bạch đới, khí hư: Rễ rau Dền gai 20g, lá bạc hà 16g. Phơi khô, thái nhỏ và sắc với 400ml nước lấy 200ml, chia làm 2 lần uống trong ngày. Dùng trong 7-10 ngày.
- Chữa da nổi mẩn ngứa do tiếp xúc (rơm rạ): Dền gai tươi, rau sam tươi, lá hẹ tươi (hoặc lá bạc hà tươi) các vị đều bằng nhau. Giã nhuyễn và đắp vào chỗ da nổi mẩn, mỗi ngày 2-3 lần.
Với những công dụng quý giá và thành phần dinh dưỡng đa dạng, cây Dền gai chắc chắn sẽ là một lựa chọn tuyệt vời cho việc sử dụng trong chăm sóc sức khỏe và làm đẹp.
Để tìm hiểu thêm về các giải pháp trang trí tiểu cảnh đẹp, hãy ghé thăm tieucanhdep ngay hôm nay!