Dấu gai, hay còn gọi là dền gai, là một loại cây thảo dược tuyệt vời với nhiều tác dụng hữu ích trong điều trị và chăm sóc sức khỏe. Theo Đông y, dấu gai có tính hơi lạnh và vị ngọt nhạt, có tác dụng trừ thấp, thanh nhiệt, thu liễm ngừng tả và lợi tiểu. Vì vậy, cây thuốc này thường được sử dụng để điều trị các bệnh về thận, phù thũng và làm thuốc điều kinh. Ngoài ra, dấu gai cũng được dùng dưới dạng đắp chữa viêm mụn nhọt hoặc làm bỏng.
Mô tả cây dấu gai
Đặc điểm thực vật
Dấu gai là loại cây thân thảo, có chiều cao trung bình từ 0,3 – 0,7 m. Cây không có lông nhưng phân thành nhiều cành. Lá mọc so le với hình thuôn dài, mặt trên có màu xanh dợt. Cuống lá dấu gai dài, có cánh. Ở gốc cây có gai dài khoảng 3 – 15 mm. Hoa mọc thành sim và xếp sát nhau ở nách lá. Quả có dạng túi, hình trứng nhọn một đầu. Hạt có màu đen.
Phân bố
Dấu gai là loại cây mọc dại nên có thể tìm thấy ở khắp các tỉnh thành từ Bắc vào Nam. Cây thường mọc ở các khu đất bỏ trống hoặc ven đường.
Bộ phận dùng, thu hái, chế biến và bảo quản
- Bộ phận dùng: Toàn thân của dấu gai.
- Thu hái: Có thể thu hái dấu gai quanh năm.
- Chế biến: Có thể sử dụng dấu gai tươi hoặc khô đều được. Đối với dấu gai khô, sau khi thu hoạch về, rửa sạch, cắt ngắn và phơi khô.
- Bảo quản: Bảo quản dấu gai ở nơi khô ráo.
Thành phần hóa học
Cây và rễ dấu gai chứa lượng nitrat kali nhất định.
Tính vị và tác dụng của dấu gai
Tính vị
Dấu gai có tính hơi lạnh và vị ngọt nhạt.
Tác dụng
Theo Đông y, dấu gai có tác dụng lợi tiểu, thu liễm ngừng tả, thanh nhiệt và trừ thấp. Mỗi bộ phận của dược liệu này đều có tác dụng điều trị bệnh khác nhau. Cụ thể:
- Lá dấu gai thường chữa bệnh thận, bệnh lỵ, lậu, phù thũng và dùng làm thuốc điều kinh. Bên cạnh đó, lá cũng có thể sử dụng để chữa các bệnh lý về đường hô hấp như viêm họng, ho hoặc ho có đờm.
- Rễ dùng chữa bệnh rong kinh, đau bụng và làm tiết sữa. Có thể kết hợp giữa rễ và lá sắc làm thuốc nhuận tràng cho trẻ. Đồng thời, rễ cũng có thể dùng làm thuốc đắp chữa mụn nhọt và bỏng.
- Hạt dùng để băng bó chỗ gãy, chữa trật đả ứ huyết.
Dấu gai thường được sử dụng để chữa bệnh lý về đường hô hấp và giúp điều trị vết bỏng nhẹ.
Bài thuốc chữa bệnh từ dấu gai theo kinh nghiệm dân gian
Chữa mụn nhọt chưa vỡ
- Sử dụng một nắm rau dấu gai, rửa sạch và ngâm nước muối pha loãng để loại bỏ ký sinh trùng. Sau đó, giã nát và đắp lên mụn nhọt 2 đến 3 tiếng. Mỗi ngày đắp 2 đến 3 lần để làm mụn nhọt vỡ nhanh.
Điều trị ứ huyết hoặc trật đả
- Dùng 10 gram cành và lá của cây dấu gai, rửa sạch và nấu nước uống. Uống liên tục hàng ngày, triệu chứng bệnh sẽ giảm đáng kể.
Trị ho có đờm
- Chuẩn bị 50 gram thân và lá cây dấu gai, 20 gram kim ngân hoa, 16 gram cam thảo đất và 20 gram lá bồng bồng. Rửa sạch tất cả các vị thuốc và cho vào nồi nấu ấm, thêm 500 ml nước vào sắc. Sau khi nước thuốc cạn còn 250 ml, chia thuốc thành 2 – 3 phần và uống trong ngày. Uống trong 5 ngày, bệnh sẽ khỏi.
Ngoài ra, bệnh nhân có thể chữa ho có đờm bằng cách dùng 50 gram rau dấu gai sắc chung với 16 gram rễ dâu tằm, 16 gram húng chanh và 16 gram cam thảo đất. Cách sắc, liều uống và thời gian uống tương tự như trên.
Hỗ trợ chữa sỏi thận
- Sử dụng rau dấu gai đã được sao vàng sắc chung với 20 gram vỏ quả bí đao và rễ cỏ tranh, kim tiền thảo, đậu đen sao vàng, rễ thiên lý, mã đề, mỗi vị 12 gram. Tất cả vị thuốc được sắc chung với 500 ml nước cho đến khi cạn còn 250 ml, chia đều thuốc và uống trong ngày. Uống liên tục trong khoảng 10 ngày.
Điều trị viêm hoặc đau họng
- Dùng lượng lá và thân cây rau dấu gai vừa đủ, rửa sạch. Sau đó, nhai chung với một ít muối và 1 – 3 lát gừng rồi từ từ nuốt nước. Mỗi ngày nên nhai 1 – 2 lần để làm dịu vòm họng và giảm ngứa rát.
Điều trị kinh nguyệt không đều
- Chuẩn bị 15 gram dấu gai và 20 gram bạc thau. Rửa sạch các vị thuốc, cho vào nồi nấu ấm, thêm 450 ml nước và sắc cạn còn 200 ml. Thuốc được chia làm 2 và uống trong ngày. Dùng liên tục 10 ngày mới hiệu quả.
Chữa da nổi mẩn đỏ do tiếp xúc với rơm rạ
- Sử dụng rau dấu gai, rau sam và lá hẹ tươi, mỗi vị một lượng bằng nhau. Rửa sạch và giã nát rồi đắp lên chỗ nổi mẩn đỏ. Thực hiện đắp 2 – 3 lần, chỉ sau vài ngày, triệu chứng ngứa và nổi mẩn đỏ trên da sẽ giảm dần.
Trị bỏng nhẹ
- Sử dụng rau dấu gai rửa sạch, giã nát và đắp lên vết bỏng. Thực hiện thường xuyên trong 2 – 3 ngày giúp vết bỏng mau lành.
Trị khí hư và bạch đới
- Chuẩn bị 20 gram rễ rau dấu gai và 16 gram lá bạc hà, phơi khô và thái nhỏ. Cho vào nồi nấu ấm và sắc chung với 400 ml nước. Sau khi nước thuốc cạn còn 200 ml, lọc lấy thuốc và chia đều ra uống. Sử dụng trong 7 – 10 ngày.
Lưu ý khi sử dụng dấu gai điều trị bệnh
Khi sử dụng rau dấu gai điều trị bệnh, bệnh nhân cần chú ý:
- Dấu gai và các loại rau dấu khác đều có tính mát. Do đó, những người bị tiêu chảy mãn tính, phụ nữ có thai hư hàn hoặc người có cơ địa tính hàn không nên sử dụng loại rau này.
- Người bị gút, viêm khớp dạng thấp hoặc sỏi thận nên hạn chế sử dụng. Rau dấu gai chứa nhiều acid oxalic có thể làm cơ thể khó hấp thu kẽm và canxi. Ngoài ra, chúng có thể làm tăng nguy cơ tạo sỏi oxalate, gây trầm trọng bệnh lý.
- Không ăn dấu gai hay bất kỳ loại dấu nào khác khi ăn thịt ba ba. Hai loại thực phẩm này kỵ nhau và sử dụng chung có thể gây độc.
- Không nên nấu rau dấu quá lâu hoặc nấu đi nấu lại nhiều lần, vì hoạt chất nitrat có trong dấu gai có thể phân hủy và biến đổi thành chất gây ung thư, không tốt cho sức khỏe.
Dấu gai là một vị thuốc dân gian giúp hỗ trợ điều trị hiệu quả nhiều bệnh lý. Tuy nhiên, để hạn chế nguy cơ rủi ro có thể xảy ra khi áp dụng các bài thuốc từ dược liệu này, bệnh nhân nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc thầy thuốc chuyên môn trước khi sử dụng.
Liên hệ: Bệnh viện Nguyễn Tri Phương – Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
facebook.com/BVNTP
youtube.com/bvntp
